باستان و اساطیر

تاریخ موسیقی ایران

باستان و اساطیری

هزار توی تاریخ، تاریک و مبهم است، خصوصا وقتی نام موسیقی ایران به خود میگیرد، سرگذشتی پر فراز و نشب و سخت در میان حمله اقوام یاغی و مسایل شرعی که همیشه باعث واپس زدگی در همه امور ما ایرانیان بوده اند. اما با همه اینها مطالبی به جا مانده است، که حتی اگر بپذیریم افسانه است، بازهم خواندن و آگاهی از آن خالی از لطف نیست.

اگر بخواهیم سرگذشت موسیقی ایران را از قدیمی ترین زمان که میتوان به آن مراجعه کرد را نام گذاری کنیم، باید به دوران باستان یا دوره اساطیری اشاره کنیم، فردوسی بزرگ در شاهنامه به ساختن سازهایی توسط شاهان اشاراتی دارد، طبل و سرنا، از قدیمیترین ادوات موسیقی ایران است که در متون شاهنامه بدان اشاره شده است. همچنین ساز چنگ که بازهم در متون کهن از نام برده شده است. همین اشاره ها نشان از وجود رد پای هنر موسیقی در پیشنیان ما دارد.

قدیمی ترین اثری که در دنیا منحصر به فرد بوده و نشان دهنده فر و بزرگی فرهنگ ایرانیان دارد ، مهر استوانه ای شکل است که توسط کاوشگران دانشگاه شیکاگو،  ینهز دلوگاز pinhas delougaz و هلن کانتور Helene Kantor در معبد چغازنبیل واقع در خوستان کشف شد اشاره کرد.

در این گزارش آمده‌است:

«این تصاویر با توجه به ارزشی که از نظر هنری و آگاهی ما نسبت به زندگی این دوران دارند از ارزشهای والایی برخوردارند و به راستی نخستین یافته‌های بشری هستند که ارزش جهانی دارند. یکی از این نمونه‌ها، نخستین سندی است که بشر از موسیقی به شکل سازمان یافته دارد. دراین تصویر گروهی نوازنده نشان داده می‌شوند که در حقیقت پیشرو و نخستین شکل ارکسترهای امروزی را مجسم می‌کند. دراین تصویر چنگ بزرگی مشاهده می‌شود که در پشت سر آن نیمرخ نوازنده‌ای در حال زانو زدن دیده می‌شود. فرد دیگری با دستهای باز در حال طبل زدن به چشم می‌خورد. نوازنده سوم دو آلت شاخ مانند در دست دارد که نشان می‌دهد نوازنده در حال نواختن ساز بادی است که احتمالاً بوق می‌باشد و آن دیگری که در دست دارد ظاهراً نواختنش متفاوت است. نفر چهارم خواننده را در حال آواز خواندن نشان می‌دهد که دستش را زیر گوشش نهاده، این حالت در آواز خوانی مصر باستان مشاهده می‌شود. این شیوه آواز خوانی هنوز در خاورمیانه متداول است؛ بنابراین در این تصویر ارکستری را مشاهده می‌کنیم که سازهای زهی، بادی و کوبه‌ای را دربردارد و خواننده با آن‌ها همکاری می‌کند. اما این ارکستر گوشه‌ای از صحنه اصلی را نشان می‌دهد و نوازندگان به جز طبل زن همه به سمت راست چرخیده‌اند. در برابر، مردی مشاهده می‌شود که روی بالشی نشسته و میزی در جلویش قرار دارد که روی آن خوراکی‌های گوناگون چیده شده‌است و خدمتکار در حال پذیرایی از اوست. می‌توان چنین پنداشت که این تصویر صحنه‌ای را نشان می‌دهد که به مراسم مذهبی بستگی دارد.»(Delouoaz-kantor: 1996)

مهر چغازنبیل ، حدود 3500 سال قبل از میلاد
نشان دهنده قدیمی ترین همنوازی در جان است.

منابع:

تاریخ مختصر موسیقی ایران، تقی بینش
سرگذشت موسیقی ایران، روح اله خالقی